1930-ի փետրվարի 18-ին ամերիկացի աստղագետ Քլայդ Տոմբոն Լոուելի աստղադիտարանում (Ֆլայսթաֆ Արիզոնա, ԱՄՆ) հայտնաբերեց արևային համակարգի իններորդ մոլորակը `Պլուտոնը:
1840-ական թվականներին ֆրանսիացի աստղագետ Ուրբեն Լե Վերյերը կանխատեսում էր այն ժամանակ դեռ չբացահայտված մոլորակի դիրքը, Ուրանի ուղեծրի վերլուծության հիման վրա: Արդեն Նեպտունի (որը հայտնաբերվել է 1846 թ.) հետագա դիտարկումները աստղագետներին հուշել են, որ դրանից բացի, մեկ այլ մոլորակ ազդում է Ուրանի ուղեծրի վրա:
1906-ին Պերկիվալ Լոուելը, ով ստեղծեց իր իսկ անվանումով աստղադիտարան, նախաձեռնել էր արևային համակարգի իններորդ մոլորակը գտնելու ծավալուն նախագիծ, որը նա տվել է «X մոլորակ» անվանումը:
Մինչև 1909 թվականը Լոուելը և Ուիլյամ Հենրի Փիքինգերը հաշվարկել էին նրա համար մի քանի հնարավոր երկնային կոորդինատներ:
Լոուելը և նրա աստղադիտարանը շարունակեցին որոնել մոլորակը մինչև իր մահը 1916 թ., բայց այդ ամենը անօգուտ եղավ:
Առավել տխուր էր այն փաստը, որ նույնիսկ Լոուելի կյանքի ընթացքում նրա աստղադիտարանում ստացվել էին Պլուտոնի երկու անորակ պատկերներ (1915թ. Մարտի 19 և ապրիլի 7): Սակայն հայտնագործությունը տեղի չի ունեցել, քանի որ երկար սպասված մոլորակը հնարավոր չէր ճիշտ ճանաչել:
Կոնստանտ Լոուելի հետ (Պերսիվալ Լոուելի այրին) տասնամյա դատական գործի պատճառով, ով փորձում էր իր ժառանգության մաս կազմել Լոուել աստղադիտարանից և միլիոնավոր դոլարներ ստանալ, X մոլորակի որոնումը չվերսկսվեց:
Եվ միայն 1929-ին աստղադիտարանի տնօրեն Մելվին Սլիֆերը հրամայեց շարունակել որոնումները 23-ամյա Կանզաս Քլայդ Տոմբոյին: Այդ պահին նա նոր էր ընդունվել աստղադիտարան, բայց չնայած դրան ՝ Սլիֆերը ընտրեց նրան: Տնօրենը տպավորված էր երիտասարդ աշխատողի աստղագիտական գծագրերով:
Տոմբոն աստղադիտարանի 13 դյույմանոց աստղագրությունն օգտագործել է տարբեր գիշերների երկնքի նույն մասի լուսանկարներ ստանալու համար: Պատկերները համեմատելու համար օգտագործվել է շողոքորթ մանրադիտակ, ինչը հնարավորություն է տվել արձանագրել երկնային մարմինների շարժը:
1930-ի փետրվարի 18-ին ՝ գրեթե մեկ տարվա աշխատանքից հետո, հունվարի 23-ից 29-ը Տոմբոն հայտնաբերեց պատկերների մեջ շարժվող առարկա: Հունվարի 21-ի ցածրորակ լուսանկարը հաստատեց դրա գոյությունը: X մոլորակը հայտնաբերվեց:
«Պլուտոն» անվանումը առաջարկել է 11-ամյա անգլիացի Վենետիկ Բուրնի կողմից, ով մինչև իր մահը ապրեց Անգլիայում (30 ապրիլի,2009թ.): Վենետիկը հետաքրքրված էր ոչ միայն աստղագիտությամբ, այլև դասական առասպելաբանությամբ, և որոշեց, որ այս անունը (հին հռոմեական ստորերկրա աստծո անվան տարբերակը) հարմար է այդպիսի մութ ու ցուրտ աշխարհի համար:
1930-ի մայիսի 1-ին Լոուելի աստղադիտարանային շրջանի կազմում պաշտոնապես հայտարարվեց, որ մոլորակը կոչվելու է Պլուտոն անունով: Անունն առավել ևս հաջողված էր թվում, քանի որ նրա առաջին տառերը ՝ «Պ» և «Լ», կրկնում էին Պարսիվալ Լոուելի- ի անվան և ազգանվան առաջին տառերը:
Պլուտոնի հայտնաբերման համար Քլայդ Տոմբոն պարգևատրվել է Լոնդոնի Թագավորական աստղագիտական ընկերության Հաննա Ջեքսոն-Գվիլտ մեդալով (1931)` Ուիլյամ Հերշելի պատկերով և այլ մրցանակներով:
Պլուտոնը ի սկզբանե համարվում էր մոլորակ, բայց այժմ այն համարվում է գաճաճ մոլորակ և Կուպեր գոտու ամենամեծ օբյեկտը: Այս երկնային մարմինը, որը բաղկացած է հիմնականում քարից և սառույցից, նախատիպն է տրանս-Նեպտունի օբյեկտների համար ՝ «պլուտինո» անունով:
Աղբյուրը՝ https://eadaily.com/ru/news/2019/02/18/etot-den-v-istorii-1930-god-otkrytie-planety-pluton
Թարգմանեց՝Աստղիկ Ավագյանը
Աստղիկ Ավագյան 